Fundacja « Archivum Helveto-Polonicum « jest instytucja naukowa, majaca na celu zbieranie, konserwacje,
katalogowanie, udostepnianie i upowszechnianie wszelkich dokumentow i swiadectw obecnosci Polakow w
Szwajcarii. Zostala zalozona w czerwcu 1997 roku w obecnosci notariusza i z aprobata wladz kantonu
fryburskiego. Zarejestrowana w szwajcarskim rejestrze fundacji, jest kontrolowana merytorycznie i finansowo
przez odpowiednie instytucje panstwowe. Posiada statut instytucji uzytecznosci publicznej.
Fundacja posiada ok. 60 000 ksiazek i broszur, ok. 5 000 tytulow czasopism (25 000 volunimow), ok. 200 000
listow i innych dokumentow, 15 000 zdjec, 1 500 kaset magnetofonowych i video, tysiace wycinkow prasowych i
setki przedmiotow obrazujacych zycie i prace Polakow w Szwajcarii w XIX i XX wieku.
Zbiory byly gromadzone przez 15 lat jako prywatna kolekcja zalozycieli Fundacji (Ludwiki i Jacka Sygnarskich),
wzbogacanej nastepnie przez liczne spuscizny przekazywane przez rodziny i organizacje polskie i szwajcarskie.
W miare swoich mozliwosci Fundacja dokumentuje rowniez dzien dzisiejszy, zbierajac wszystkie druki, wycinki
prasowe i zdjecia ilustrujace polskie imprezy i manifestacje. Dzieki swojej osobowosci prawnej moze i pragnie
uratowac i zabezpieczyc swiadectwa dzialalnosci Polakow i jednoczesnie uswiadomic Szwajcarom polski wklad
w zycie polityczne i kulturalne Szwajcarii.
Pierwszy , odbiegajacy od statutowej dzialalnosci, to kolekcja wydawnictw i drukow niezaleznych, wydawanych
w Polsce od 1976 do 1989 roku. Skladaja sie na nia ksiazki, czasopisma, kasety magnetofonowe i video,
plakaty, ulotki, karty pocztowe, znaczki, zdjecia itd. Jest to zbior dosc kompletny, najwiekszy w Szwajcarii i jeden
z najwiekszych w Europie. Wszystkie ksiazki i czasopisma sa zdigitalizowane, a ich wersje komputerowe sa w
posiadaniu Biblioteki Narodowej, Biblioteki Jagiellonskiej i Biblioteki Uniwersyteckiej UMK w Toruniu. Zbior jest
uporzadkowany, a uzyskanie konsultacji bardzo proste, tym bardziej, ze wiekszosc dokumentow jest
gromadzona w dwoch egzemplarzach, Ta zasada jest rowniez stosowana do innych kolekcji, oczywiscie tylko w
przypadku jednostek wielonakladowych i pozwala zainteresowanym na konsultacje poza obrebem lokalu.
Drugi zbior, bedacy w zasadzie biblioteka, to kolekcja ksiazek, czasopism wydawanych przez Polakow, czy tez
na ich temat, poza Polska (tzw. Polonika zagraniczne). Mozna tam znalezc zarowno wydawnictwa 2 Korpusu
Armi Polskiej na Wschodzie, internowanych Polakow w Budapeszcie czy Bukareszcie, druki oficyn francuskich,
angielskich, niemieckich, jak rowniez wiele bardzo rzadkich pozycji powielaczowych przeznaczonych dla obozow
jenieckich. Zbior uzupelniaja ksiazki i czasopisma wydawnictw polskich z dziedziny literatury, historii czy filozofii,
co stanowi rodzaj uzupelnienia biblioteki slawistycznej Uniwersytetu Fryburskiego.
Trzecia grupe materialow stanowi wlasciwe archiwum. Caly zbior dzieli sie na zespoly.
Pierwszy stanowi korespondencja Henryka Opienskiego, muzykologa i przyjaciela Ignacego Paderewskiego.
Obejmuje okres od 1893 roku do smierci autora listow. Jest to ogromny i kompletny zespol zawierajacy ok. 7000
listow, zdjecia, partytury muzyczne itp. Obrazuje zycie literackie i muzyczne Polakow w Polsce, Francji,
Niemczech i Szwajcarii. Zespol zawiera rowniez oryginalne rysunki i akwarele mlodzienczego Jozefa Mehoffera,
przyjaciela Opienskiego. Sa to prace z lat 1880 - 1890.
Drugi zespol to archiwalia dra Janusza Rakowskiego. Nestor Polakow mieszkajacych w Szwajcarii (zmarl w 2001
roku w wieku 99 lat), ekonomista z zawodu, historyk i publicysta z zamilowania, dociekliwy obserwator i
uczestnik zycia politycznego polskich organizacji niepodleglosciowych, przekazal Fundacji spuscizne wielkiej
wartosci historycznej, zawierajaca korespondencje (ok. 4000 listow), dokumentacje wielu polskich organizacji,
osobiste rekopisy, zdjecia, jak rowniez swoje prace malarskie i rzezbiarskie.
Zespol trzeci stanowi archiwum Jana Modzelewskiego, zwiazanego ze Szwajcaria przez ponad 50 lat. Przyjaciel
i wspolpracownik Ignacego Moscickiego, podczas 1 Wojny Swiatowej sekretarz Komitetu Vevey’skiego
(Sienkiewicz), wspolredaktor Encyklopedii Polskiej, uczestnik zycia politycznego obok Jana Kucharzewskiego,
Ignacego Paderewskiego, Erazma Piltza i wielu innych. W okresie miedzywojennym minister pelnomocny przy
Poselstwie Polskim w Bernie. W latach 1946-1947 dyrektor Wydawnictwa Encyklopedycznego, ktore wydalo
prace « La Pologne 1919-1939 ». Jego spuscizna zawiera korespondencje, dokumenty osobiste, jak rowniez
dokumentacje wielu organizacji naukowych i politycznych, ktorych celem bylo wspomaganie Polakow w walce o
niepodleglosc lub tez pomoc materialna.
Zespol czwarty to archiwum rodzinne Marii i Zygmunta Estreicherow. Maria byla dzialaczka spoleczna i
polityczna polskich organizacji w Genewie i w innych miastach. Zygmunt, syn Tadeusza, profesora chemii
Uniwersytetu Fryburskiego, urodzil sie we Fryburgu w 1920 roku, a w 1940 jako zolnierz 2 Dywizji Strzelcow
Pieszych internowany w obozie uniwersyteckim tamze, zorganizowal znany Chor Internowanych, ktory dal wiele
koncertow muzyki polskiej na terenie Szwajcarii. Po studiach profesor uniwersytetow w Neuchâtel i Genewie.
Archiwum zawiera duza ilosc korespondencji, dokumentow i zdjec. Czesc korespondencji - z uwagi na osobisty
charakter - pozostaje, na zyczenie rodziny, czasowo niedostepna dla naukowcow.
Piaty zespol tworza dokumenty polskich organizacji takich jak : fryburskie stowarzyszenia studenckie Polonia i
Jagiellonia, charytatywne : Pro Polonia, Pomoc Ofiarom Wojny w Polsce, katolickie : Veritas, Fundacja Domu
Polskiego, Polskia Misja Katolicka. W zbiorze znajduje sie rowniez dokumentacja innych organizacji polskich z
terenu calej Szwajcarii np. : Klubu Polskiego w Bernie, Stowarzyszenia Kombatantow Polskich, Pro Polonii w
Neuchâtel i Genewie (szczegolnie wazne ze wzgledu na kompletnosc przekazanej Fundacji dokumentacji), Kola
Bylych Zolnierzy w DSP, muzeow : w Solurze i Rapperswilu, Towarzystw Polskich w Genewie (duzy zbior
dokumentow), Zurychu, Lozannie, zuryskiej « Zgody » i wielu, wielu innych.
Szosty z kolei zespol to archiwum polskich zolnierzy internowanych w Szwajcarii podczas 2 Wojny Swiatowej.
Zespol jest roznorodny, obok korespondencji i dokumentow osobistych (indeksy, przepustki, swiadectwa itp.), w
jego sklad wchodza czasopisma, druki zwarte (kalendarze, spiewniki, programy artystyczne, skrypty
uniwersyteckie, podreczniki dla szkol podstawowych i zawodowych, jednodniowki obozowe, wzory kazan,
instrukcje kursow zawodowych i wojskowych itd. Roznorodnosc materialu uzupelniaja zdjecia (ok. 6000), medale
i odznaczenia, grafika, karty i znaczki pocztowe, mundury oraz przedmioty wykonane przez samych internowanych.
Nastepny zespol stanowi kolekcja drukow zwartych, ciaglych i ulotnych wydawanych na terenie Szwajcarii i
spelniajacych minimum jeden z warunkow, tzn. jezyk polski, autor Polak lub temat polski. Ta kolekcja polonikow
szwajcarskich, nieograniczona chronologicznie, jest stale powiekszana i uzupelniana. Zespol jest
uporzadkowany i skomputeryzowany. Zawiera najwiekszy przeglad czasopism polskich wydawanych w
Szwajcarii (145 tytuly), i bardzo ciekawy material obrazujacy zycie emigracji polskiej i jej kontakty ze
Szwajcarami. Uzupelnia go jeszcze ok. 20 tys. wycinkow prasowych, zdjecia, plakaty, zaproszenia, nagrania fonograficzne i video.
Zespol osmy to sfotokopiowane archiwum ojca prof. Jozefa Bochenskiego. Mimo, ze zespol stanowia fotokopie
(280 zszywek), Fundacja jest prawdopodobnie jedyna instytucja posiadajaca niemal calosc jego osobistego
archiwum, wraz ze zgoda na udostepnianie dla celow naukowych.
Fundacja prowadzi rowniez akcje poszukiwawcza w celu wylowienia archiwaliow polskich znajdujacych sie w
instytucjach szwajcarskich takich jak archiwa gminne i kantonalne. Fotokopiuje znalezione dokumenty i wraz z
nota o posiadaczu oryginalu, przechowuje w swoich zbiorach. Celem jest ulatwienie polskim badaczom dostepu
(niekiedy bardzo trudnego a zawsze czasochlonnego) do archiwaliow rozproszonych po calej Szwajcarii.
Obok gromadzenia materialu archiwalnego i bibliotecznego Fundacja nie zapomina o jego opracowaniu.
Stworzono komperowe bazy danych : Polakow zwiazanych ze Szwajcaria (kilka tysiecy osob), zolnierzy
internowanych (ponad 16 tys. nazwisk z danymi osobowymi), miejsc pracy i nauki podczas internowania (ponad
700 miejscowosci) itp. Bazy sa stale uzupelniane i aktualizowane.
Waznym momentem w zyciu Fundacji bylo podpisanie konwencji z Biblioteka Kantonalna i Uniwersytecka
kantonu fryburskiego na podstawie ktorej wszystkie ksiazki i dokumenty Fundacji sa katalogowane w zespole
bibliotecznym obejmujacym wszystkie wazne biblioteki Szwajcarii Romanskiej. Dzieki temu nasze pozycje moga
byc konsultowane z kazdego miejsca na swiecie, a w wypadku Szwajcarii wypozyczane za posrednictwem
Biblioteki, podobnie jak inne jej ksiazki. Katalogowanie spoczywalo w rekach dwoch osob (aktualnie jednej),
ktora jest jednoczesnie pracownikiem biblioteki i odbywa sie w czasie wolnym od pracy zawodowej.
Od pazdziernika 1999 do maja 2004 roku skatalogowano ok. 25 tys. voluminow.
W dziedzinie upowszechniania historii i kultury polskiej, do chwili obecnej, Fundacja wydala prace na temat
internowanych zolnierzy polskich pt. « Helvétie, terre d’accueil... ». Jest to dwujezyczny (francuski i niemiecki)
album zdjec (ok. 280), obrazujacy ich zycie w latach 1940-1946, z wraz tekstem historycznym. Obok tego
wydalismy broszure zawierajaca autobiografie dra Janusza Rakowskiego oraz pamietnik i wspomnienia pisarza
szwajcarskiego Meinrada Inglina, ktory podczas 2 Wojny Swiatowej byl komendantem obozu pracy dla polskich
zolnierzy internowanych na terenie Szwajcarii.
w 1998 roku w Bibliotece Miejskiej w La Chaux-de-Fonds - La Pologne dans Canton de Neuchâtel »
w marcu 1998 roku na Uniwersytecie Fryburskim « Zycie i dzialalnosc polskich zolnierzy internowanych w Szwajcarii »,
w grudniu 1999 roku (we wspolpracy z Konserwatoriu Fryburskim) na Uniwersytecie Fryburskim i w Konserwatorium wystawe « Chopin, Bronarski i Fryburg »,
w styczniu 2000 roku (we wspolpracy z Uniwersytetem Fryburskim wystawe « Juliusz Slowacki w Szwajcarii »,
od sierpnia do pazdziernika trwala wystawa « Internowani w Szwajcarii Polacy , ich dzialalnosc naukowa
i artystyczna » w Bibliotece Kantonalnej i Miejskiej w Bernie (czas trwania 4 miesiace, dwa razy przedluzany na
prosbe dyrektora biblioteki).
W czerwcu 2005 roku wraz z Biblioteka Kantonalna i Uniwersytecja, Fundacja zorganizowala wystawe "Fryburg i
jego internowani polscy zolnierze (1940-1945)"
Fundacja zorganizowala rowniez manifestacje w Saignelégier (miejsce najwiekszego zgromadzenia
internowanych zolnierzy polskich po przekroczeniu granicy szwajcarskiej) w 60-ta rocznice internowania.
Podczas tej manifestacji odslonieto ufundowana przez Fundacje tablice pamiatkowa. Imprezie towarzyszyla
mala wystawa skierowana do uczestnikow i do miejscowej ludnosci.
Tylko kilkuletnia praca kilku czlonkow Rady Fundacji i ich przyjaciol, praca wykonywana w czasie wolnym i
bezinteresownie, pozwolila na stworzenie osrodka naukowego i kulturalnego, z ktorego skorzystalo juz wielu
naukowcow i studentow polskich i szwajcarskich. W pracach naukowych, magisterskich i doktoranckich
nierzadko mozna spotkac podziekowania za udostepnienie materialow archiwalnych. Istotnym aspektem jest
zaangazowanie sie w jej pracach wielu naszych przyjaciol szwajcarskich. Tej sympatii nie mozna w zadnym wypadku niedoceniac.
Nalezy zaznaczyc, ze Fundacja spotyka sie z duzym poparciem moralnym (to bardzo duzo), z jednej strony,
wladz kantonu fryburskiego, polskiej ambasady w Bernie i wielu pracownikow naukowych uniwersytetow
polskich, z drugiej, wielu Polakow zamieszkalych w Szwajcarii i co jest bardzo wazne, wielu Szwajcarow.
Przed Fundacja stoi jeszcze ogromne zadanie. Ilosc dokumentacji obrazujacej zycie Polakow w Szwajcarii i
znajdujacej sie w rekach prywatnych jest bardzo duza. Z kazdym dniem wzrasta zagrozenie unicestwienia
sladow aktywnosci kulturalnej i politycznej Polakow, zapomnienia o polskim wkladzie w zycie tego kraju. Lezy
nam to bardzo na sercu, i dlatego tak cenimy sobie wszelkie oznaki poparcia, ktore pozwalaja na zwiekszenie naszych wysilkow.
Od jakiego czasu uruchomilismy nasz adres internetowy : www.fondationahp.ch. Jest jeszcze niekompletny, i na
razie tylko w jezyku francuskim. Przewidziany jest jeszcze polski i niemiecki.
W 2003 roku Fundacja otrzymala okolo 1600 mb. (160 regalow) w nowej siedzibie Biblioteki Kantonalnej i
Uniwersyteckiej, gdzie umieszczone zostaly archiwum i biblioteka (tzn. dokumenty, ksiazki i czasopisma).
Warunki sa idealne, klimatyzacja. Jedynym mankamentem jest ograniczony dostep do zbiorow - pomieszczenia biblioteki.
W kwietniu 2006 roku Fundacja zakupila lokal (72 m2 - dwa i pol pomieszczenia) w centrum Fryburga, kolo
dworca kolejowego. Przeznaczenie lokalu to przede wszystkim stala ekspozycja przedmiotow zwiazanych z
internowaniem (jedno pomieszczenie), oraz miejsce do konsultacji i badan zbiorow archiwalnych, ktorych stalym
miejscem przechowywania jest Beauregard BCU). W listopadzie odbylo sie oficjalne otwarcie z udzialem wladz szwajcarskich i polskich.
|